#LasDoGóryNogami

czyli w świecie nietoperzy

L.R.

Druga połowa sierpnia to dobry czas na zapoznanie się ze skrzydlatymi ssakami, nietoperzami. Trwająca akcja Lasów Państwowych #LasDoGóryNogami ma na celu upowszechnianie wiedzy na temat polskich gatunków nietoperzy oraz poznanie roli tych niewielkich ssaków, jaką pełnią w naturalnych ekosystemach naszego kraju.

Na terenie całej Europy, w ostatni weekend sierpnia, organizowana jest Międzynarodowa Noc Nietoperzy w ramach międzynarodowego porozumienia EUROBATS, które ma na celu ochronę europejskich populacji nietoperzy.

Lasy Państwowe wraz z chiroperologami uczestniczą w wielu inicjatywach mających na celu ochronę nietoperzy. Od 2021 roku trwa realizacja międzynarodowego projektu „LIFE + PODKOWIEC TOWERS” wspólnie z Polskim Towarzystwem Przyjaciół Przyrody „pro Natura”. W ramach tego projektu podejmowane są działania równolegle w Polsce, Czechach, Słowacji i Rumunii, które mają na celu zachowanie krajowych populacji nietoperzy, ze szczególnym uwzględnieniem: nocka orzęsionego, podkowca małego, nocka dużego. Działanie chroniące populacje tych niewielkich ssaków będą polegały polegają na montowaniu budek oraz wież stanowiących schronienie dla nietoperzy.

Więcej informacji o projekcie można przeczytać na stronie internetowej:

https://lifepodkowiectowers.pl/

Leśnicy podejmują na bieżąco działania mające na celu ochronę nietoperzy oraz poprawę warunków ich bytowania. Spośród licznych działań można wymienić m. in. montowanie budek umożliwiających schronienie i odpoczynek, zabezpieczanie wylotów jaskiń, starych sztolni, budynków, które stanowią ostoję nietoperzy i miejsce ich zimowania, adaptowanie budynków na nietoperzarnie, prowadzenie edukacji społeczeństwa.

Skrzynki dla nietoperzy, które możemy spotkać w lesie, mają nieco inną konstrukcję niż dobrze znane nam budki dla ptaków. Niektóre z nich, z pionowo wbitymi deseczkami tworzą szczeliny, w których znajdują schronienie nietoperze, do innych, skrzynkowych, zwierzęta wchodzą przez otwór umieszczony w dolnej części budki.

Wszystkie podejmowane przez Lasy Państwowe działania mają na celu poprawę struktury ekosystemów oraz zwiększenie świadomości społeczeństwa na temat żyjących i oznaczonych w Polsce 28 gatunków nietoperzy.

Spośród żyjących w naszym kraju nietoperzy, wszystkie gatunki są owadożerne, mają zdolność aktywnego lotu, polują nocą i hibernują zimą. Możliwość podejmowania lotu przez te niewielkie ssaki jest związana z przekształconymi przednimi kończynami – ich palce są wydłużone i pokryte cienką, wytrzymałą błoną lotną. Ciało nietoperza jest stosunkowo niewielkie, pokryte miękkim futrem. Głowa jest zaopatrzona w stosunkowo duże uszy, które odgrywają kluczową rolę w echolokacji, czyli umiejętności wykorzystywania fal dźwiękowych do nawigacji i lokalizowania pokarmu. Oczy nietoperzy są zazwyczaj niewielkie, ale dobrze rozwinięte, umożliwiające widzenie w ciemności.

Nietoperze występujące w Polsce możemy podzielić na trzy grupy: mroczkowate, podkowcowate i podkasańcowate. Oznaczanie gatunku polega na ustalaniu różnic w budowie płatów skórnych na nosie ssaków (dają one możliwość wydawania ultradźwięków) oraz w budowie uszu.

Echolokacja to jedna z najbardziej zaawansowanych w rozwoju zdolności nietoperzy. Emitują one ultradźwięki, które odbijają się od przeszkód i ofiar, a następnie są odbierane przez wrażliwe uszy. Dzięki tej zdolności nietoperze mogą precyzyjnie nawigować w ciemności oraz polować na owady, które są podstawą ich diety.

Nietoperze są zwierzętami aktywnymi w nocy. W dzień przebywają w kryjówkach, takich jak jaskinie, dziuple drzew, strychy, szczeliny w budynkach. Po zmroku wyruszają na żer, wykorzystując swoją zdolność do echolokacji i lokalizowania owadów. Lot tych niewielkich ssaków potrafi być bardzo zwrotny, często nietoperze zawisają w powietrzu niczym kolibry podczas polowania. Szczególnie interesującym składnikiem diety są komary - podczas jednej nocy nietoperz może upolować i zjeść taką ilość komarów, która sięga 40 proc. masy jego ciała.

Oprócz nocnego trybu życia zwierzęta te łączy ze sobą naturalne powiązanie z środowiskiem lasu. Podczas aktywności niektóre z gatunków nietoperzy potrzebują podczas przemieszczania się obecności drzew, które umożliwiają im bezpieczny lot. Przykładem takiego nietoperza jest podkowiec mały (ważący zaledwie 10 g), który w obawie przed drapieżnikami przemieszcza się jedynie w pobliżu koron drzew, stanowiących dla niego schronienie.

Nietoperze w Polsce zapadają w sen zimowy, gdy temperatury spadają, a dostępność pokarmu jest ograniczona. W tym czasie organizm przechodzi w stan hibernacji, procesy metaboliczne zwalniają, a temperatura ciała spada, co pozwala im przetrwać okres chłodów przy minimalnym zużyciu energii. Wybudzanie nietoperzy i zakłócanie okresu hibernacji jest bardzo groźne dla życia tego ssaka, dlatego tak istotne jest odpowiednie chronienie miejsc zimowego odpoczynku.

Niektóre gatunki nietoperzy, jak największy nietoperz występujący w Polsce, borowiec wielki (może osiągać masę ciała ok. 44 g i rozpiętość skrzydeł do 46 cm), podejmują migracje sezonowe. Wiosną i latem przebywają na terenie Polski, a zimą wędrują na południe Europy.

Warto zwrócić uwagę na dużą rolę, jaką pełnią nietoperze w ekosystemach. Uczestniczą one w kontrolowaniu populacji owadów, zwłaszcza tych, które mogą nieść szkody dla rolników. Dla zobrazowania tego,  jak ważna jest to funkcja wspomnijmy, że kolonia 100 nietoperzy podczas swojego życia jest w stanie zjeść średnio 3,5 tony komarów i innych owadów. Czas życia nietoperzy w sprzyjających warunkach może przekroczyć nawet 30 lat.

Pamiętajmy, że wszystkie gatunki nietoperzy w Polsce są objęte ochroną prawną. Odpowiednia wiedza o biologii tych niewielkich ssaków oraz ich roli w życiu człowieka jest kluczowa dla przetrwania tych zwierząt.